f-4

F-4 phantom) (فانتوم به انگلیسی به معنای شبح)هواپیمای دو خلبان ۲ موتوره مافوق سرعت صوت و دوربردی است که توانایی عملکرد در همه شرایط آب و هوایی را دارد. شرکت مکدانل داگلاس این هواپیما را تا اواخر دهه ۱۹۷۰ برای نیروی دریایی ایالات متحده می‌ساخت. اوج کاربرد این هواپیما در دوران جنگ ویتنام بود.
دولت ایران در سال ۱۹۷۴ تعداد ۲۰۹ فروند از این جنگنده را خرید که در جنگ ایران و عراق نقش مهمی ایفا کرد. این هواپیما هنوز در نیروی هوایی ایرانخدمت می‌کند که در انواع E و D ,RF4E می‌باشند.

در جنگ‌های هوایی بزرگترین برتری فانتوم قدرت شتاب آن بوده است. حتی این حالت باعث می‌شود خلبان‌های متبحر هم قبل از پرواز تصمیم نهایی بگیرند که با آن پرواز کنند یا نکنند. هواپیمای غول پیکر فانتوم که برای شلیک موشک‌های هدایت شونده با رادار طراحی شده بودند چابکی رقبای ساخت شوروی خود را نداشتند و در مانورهای سخت دچار مشکل ادورس یا (adverse yaw) می‌شدند. با وجود اینکه هواپیما دچار پیچ خوردن‌های غیر قابل کنترل می‌شد، خلبانان معتقد بودند که هواپیما انعطاف خوبی در عملکرد دارد و پرواز با آن راحت است. در سال ۱۹۷۲ مدل اف4 ای ارتقاء داده شد به طوری که در سرعت‌های بالا هم می‌توانست مانور بدهد.
موتورهای جی ۷۹ دود سیاه غلیظی را تولید می‌کرد که فانتوم‌ها را از دور قابل شناسایی می‌کرد. خلبانها این دود را با بکار گیری حالت پس سوز از میان می‌بردند اما این کار راندمان سوخت را کم می‌کرد. بعضی از خلبان‌ها پس سوز را در یک موتور هواپیما استفاده می‌کردند که این کار روی شتاب هواپیما همان تاثیر را میگذاشت که از پس سوز در هر دو موتور استفاده شود و از طرفی هم دود به شدت سیاه غلیظ موقعیت هواپیما را مشخص نمی‌کرد.
یکی از ضعف‌های بزرگ فانتوم در طراحی‌های اولیه آن نبود مسلسل داخلی در آن بود و برای دوره کوتاهی عقیده بر این بود که جنگندگی با آن در سرعت‌های مافوق صوت غیر ممکن است و در واقع به خلبانان یاد داده نمی‌شد که چگونه با این هواپیما با جنگنده‌های دیگر درگیر شوند. چون در عمل سرعت مادون سرعت صوت می‌شد. در نهایت این ضعف با اضافه کردن مسلسل ۲۰ میلیمتری ام61 والکان در اف4 ای جبران شد.
اف 4 در نیروی هوایی ارتش ایران
نیروی هوایی شاهنشاهی در ابتدا تصمیم داشت جهت دور کردن میگهای نیروی هوایی شوروی، جنگنده اف-۱۱۱ را از کارخانه جنرال داینامیکسخریداری نماید. ولی با شکست پروژه این هواپیما، آمریکا تصمیم گرفت که جنگنده فانتوم را که در جنگ ویتنام امتحان خوبی پس داده بود را به ایران بفروشد. گفتنی است این هواپیما نیز در نبرد با جنگنده پیشرفته میگ25 ناکام ماند و ایران مجبور شد از شرکت گرومن سوپر جنگنده اف14 تامکت را خریداری نماید.
نیروی هوایی شاهنشاهی ایران بعد از نیروی هوایی اسرائیل دومین مشتری این جنگنده از لحاظ تعداد سفارش به‌شمار می‌رود. تعداد دقیق فانتوم‌های تحویل شده به ایران از سوی آمریکا دقیقاً مشخص نیست. بر اساس یکی از برآوردها، ۲۹ فروند اف-۴ دی، ۱۶۲ فروند اف-۴ ای و ۱۷ فروند آراف-۴ ای به ایران تحویل داده شده است. منبع خبری دیگری روال سفارش و تحویل فانتوم‌ها به ایران را به این ترتیب معرفی کرده:سفارش ۳۲ فانتوم اف-۴ دی در ۱۹۶۷ و تحویل آنها در سپتامبر ۱۹۶۸، سفارش ۱۷۷ اف-۴ ای و ۱۶ آراف-۴ ای در ۱۹۷۳ و تحویل آنها در ۱۹۷۷.
بسیاری از تجهیزات اضافه و قطعات یدک خریداری شده در آمریکا نگهداری می‌شده‌اند. خلبانان ایرانی این جنگنده در آمریکا و پاکستان دوره‌های آموزشی را طی کرده بودند. نیروی هوایی شاهنشاهی ایران از این جنگنده در جنگ ظفار و کمک به سرکوب شورشیان عمان و همچنین پاسداری از مرزهای شمالی و غربی ایران در برابر تجاوزات هوایی پراکنده شوروی و عراق استفاده نموده است.
بعد از انقلاب 1357 و قطع رابطه ایران و آمریکا، این احتمال وجود دارد که این جنگنده با قطعات اصلی و مادر تجهیز نشده باشد. در طول جنگ ایران و عراق نیز ایران قطعات یدکی این جنگنده را از طرق مختلفی تامین می‌کرد. گاه این قطعات را در چهاچوب توافقاتی همچون ماجرای ایران-کنترابه طور مستقیم از آمریکا تامین می‌کرد. گاه با کمک دلالان اسلحه اسرائیلی به طور مخفیانه، و گاه نیز موتورهای ساخت رولز-رویس پی ال سی را از کشورهای اروپایی عضو پیمان ناتوخریداری و بجای موتورهای اصلی بدون قطعات یدکی جایگزین می‌کرد..
بادرود- اخیرا کار بر روی موتور های این جنگنده و اضافه کردن قابلیت های رزم هوایی در حال انجام است و به هر حال من فکر می کنم بیشترین تعداد و پر ماموریت ترین و در عین حال معروف ترین جنگنده های ایرانی،همین پیرمرد خودمان باشد.
در معرفی جنگنده های ایرانی ترجیح دادم از اف4 شروع کنم و در صورت فرصت،تجربیات و اطلاعات شخصی خودم را درباره این رزم آور مشهور عرض خواهم کرد 

فانتوم جزو جنگنده های رهگیر دسته بندی میشود.رادار های شناسایی آن بسیار پیشرفته و کار آمد است،
LN12 و ARN-101 که اولین سیستم های دیجیتالی و کامپیوتری رهگیر های زمان خود بودند که همتای آن در زمان ساخت وجود نداشت.
در زمان جنگ ایران عراق همیشه یک فروند فانتوم را در قسمت بار یک هرکولس می گذاشتند و رادار فانتوم را روشن می کردند،هرکولس هم کار پرواز ترابری را انجام می داد و در مواقع جنگ شهرها خیلی سریع تر از رادار های زمینی ورود پرواز های مهاجم ،شناسایی و موقعیت جغرافیایی آن شناسایی میشد و دستور عملیات در همان هرکولس به پایگاههای مرتبط داده میشد.این کار یکی از ابتکارات زمان جنگ بود و مبتکر آن شهید سرلشگر ستاری بودند. در واقع قبل از ورود میراژ های فرانسوی به مرزها دستور پرواز از پایگاههای دزفول و همدان و تبریز و بوشهر و شیراز داده میشد.
هواپیمای فانتوم اف-4 یک رهگیر با دو موتور است که به راحتی می تواند تبدیل به یک بمب افکن شود ،در بدترین آب و هوا قابلیت عملیات دارد ،
قادر است چند نقش مهم را انجام دهد:
1:تاکتیکی رزم هوایی و برتری هوایی هنگام درگیری 
2 جلوگیری از پشتیبانی دیگر همکاران جنگنده متخاصم 
3 .قابلیت رهگیری جنگنده های مهاجم با شعاع عملیات رهگیری 700 کیلومتر و بمب افکن
4-جلوگیری از دفاع دشمن هنگام حمله به پایگاه های کشور متخاصم.
5-قابلیت سوخت گیری هوایی سریع در چند دقیقه از تانکر و یا دیگر جنگنده ها که به نسبت سایر جنگنده از این لحاظ در مزیت نسبی بهتری است.
این رهگیر ، یک نوع دوربین شناسایی هدف های زمینی و هوایی را دارد،یک دوربین تلوزیونی که عدسی آن منغیر است و با سیستم مادون قرمز هر گونه شیئی مهاجم را شناسایی می کند،این سیستم پیوتک نام دارد.شناسایی دقیق هدف با موشک های هدایت شونده اسپارو و سایدویندر یا فالکون یا شرایک یا والی. کنترل لیرزی آن از قابلیت های فوق العاده فانتوم است.یا مثل موشک های مثل AGM-65 ماوریک که می تواند از یک دریچه یک ونیم در یک نیم هوا کش یک زاغه یا انبار یا یک اتاقک فرماندهی یک ناو هم وارد شود.;
فانتوم تا 8 تن می تواند مهمات حمل کند ،مهماتی مثل بمب خوشه‌ای، بمب هدایت لیزری و تلوزیونی، پاد راکت، موشک هوا به زمین، تسلیحات ضد باندفرودگاه، موشک ضد کشتی، پادهای هدف‌گیری، پادهای شناساییreconnaissance ، تسلیحات هسته‌ای و البته بسته به شعاع پروازی تا حدود دو هزار و پانصد کیلومتر می تواند بصورت رفت و برگشت، مخزن های حمل سوخت دوتا روی بالها و یکی زیر بدنه نصب شود و نقش جنگنده سوخت رسان در حملات تیمی را انجام شود.کاری در حمله به پایگاه اچ 3 در عراق در مرز اردن انجام شد. در این عملیات اچ 3: نابودی 48 فروند هواپیما بر روی زمین در پایگاههای سه گانه ی موسوم به H3 در فروردین ماه 1360 توسط 8 فروند F-4D (یکی از بزرگترین ماموریتهایی که به نام فانتوم در جهان ثبت شده است ،بزرگترین عملیات تاریخ خاورمیانه شاید در روز اول مهر 1359 به وسیله 140 جنگنده ی فانتوم و اف5 بر ضد پایگاههای هوایی و نظامی صدام انجام شد. به طوری که تنها در اثر حمله ی 8 فروند جنگنده ی F-4E به پایگاه هوایی الرشید بغداد، این پایگاه تا ماهها نتوانست عملیاتی شود!)
از این لحاظ یکی از پرتوان جنگنده هاست.
این رهگیر کاناپی دو تکه دارد و بر خلاف جنگنده اف-14 از نظر پرتاب خلبان نیز دچار مشکل نخواهد شد.
با یک موتور به راحتی کارش را انجام می دهد 
شتاب اش فوق العاده است،معمولا من بعد از چند صد ساعت پرواز با اف 5 ایی موسوم به تایگر2 اجازه داشتم بروم کابین کمک خلیان و در بار اول احساس کردم چشمانم به پشت سرم منتقل شده است.فکرش را آن موقع نمی کردم که این شتاب چقدر ممکن است بر جسم انسان اثر بگذارد .فکر کنم شماره عینکم از آن لحظه تغییر کرد.!
قدرت مانور هوایی ان بخاطر شکل بالهایش فوق العاده است.چیزی مثل هندلینگ اتومبیل های کادیلاک امریکایی است.از روبرو مثل خفاشی است که بالهایش را باز کرده است 


بخاطر همین شکل خاص بالهایش در هر شرایط جوی می تواند عملیات انجام دهد،مخصوصا شرایط مرطوب حاره ایی با بارندگی زیاد که می توان از سابقه خوبش در جنگ ویتنام نام برد،همان چیزی که محمدرضا شاه را شیفته و عاشق فانتوم کرد .

مسافت اندکی را بخاطر همین شتاب برای نشست و برخاست لازم دارد.با وجود چثه بسیار بزرگش که اندازه یک تریلی کامیون است ،به راحتی در یک جاده دوبانده هم نشست و برخاست دارد.در واقع برای ناوهای هواپیمابر طراحی شده است.شکل بالهایش و ارتفاع کمش نیز قابلیت انبار کردن بالایی را در سطح ناو و یا آشیانه های زیر زمین می دهد.همین خصوصیاتش باعث شد که در جنگ تحمیلی بیشتر ساعت پروازی را بنام خود رکورد بزند.
سعی می کنم از کلمات فارسی و ساده در بیان برخی اطلاعاتم استفاده کنم وگرنه در اینترنت به حد زیادی درباره اف 4 اطلاعات موجود هست و نیاز به یک سرچ ساده گوگل دارد،ولی چیزی که گوگلی نیست،تجربه شخصی و فردی خلبان های این جنگنده هاست.

در همین ابتدا وظیفه من این است یادی از نخستین شهدای خلبان اف4 انجام دهم.آمار دقیقی از میزان فانتوم های ساقط شده در جنگ از سوی مسئولان مربوطه ارائه نشده است اما کارشناسان مجله Aviation Week به تعداد حدود 70 فروند(140 شهید خلبان) اشاره دارند. در سال 1367 و در زمان اجرای آتش بس، تنها 12 فروند فانتوم (در کل کشور) قادر به پرواز بودند و این در حالی بود که رژیم صدام در آن روزها با بهره گیری از پشتیبانی دولتهای بی دریغ روسیه، فرانسه و چین، 714 فروند جنگنده ی آماده ی پرواز داشت. (از قبیل: میگهای 21، 23، 25، 27 و 29 ؛ سوخوی20، 22، 24 و 25 ؛ توپالف16 و 22 ؛ آواکس